Het doel om een inclusieve arbeidsmarkt te creëren met de Participatiewet is niet gehaald. De wet doet niet wat hij moet doen. Dat werd pijnlijk duidelijk in het rapport dat het SCP daarover publiceerde deze week. In plaats van nog eens goed naar de structurele oorzaken te kijken, wil staatssecretaris Van Ark gemeenten verplichten om een tegenprestatie te eisen. ‘Soms kan het al passend zijn dat je schuldhulpverlening accepteert of vrijwilligerswerk’, sprak zij in deze krant. Dat vrijwilligerswerk en een tegenprestatie in een adem genoemd worden is niet zo verwonderlijk, maar dit voorstel van de staatssecretaris is niet de weg. Verplicht vrijwilligerswerk als tegenprestatie zal eerder voor verstikking zorgen dan voor de broodnodige lucht. Als je mensen serieus een kans wil geven, moet je ook durven investeren in vrijwilligerswerk. Lees verder bij de Volkskrant
Opbloeien
Voor 23% van de bijstandsgerechtigden geldt nu dat zij ontheffing hebben omdát zij vrijwilligerswerk doen. Fantastisch natuurlijk, want het doen van vrijwilligerswerk is enorm positief voor het gevoel van zingeving. Als mens doe je ertoe. Maar hoe denkt de staatssecretaris dat verdere verplichting uitpakt voor het vrijwilligerswerk? Al in 2016 constateerde het Sociaal Planbureau Groningen uit 2016 dat het niet zo makkelijk is om vrijwilligerswerk te bieden aan kwetsbare mensen en dat is ook onze ervaring. Vrijwilligersorganisaties zijn met moeite in staat om plek en begeleiding te bieden, ook die met betaalde krachten. Begeleiding die volgens Thomas Kampen (Universiteit voor Humanistiek) essentieel is, naast een toekomstperspectief. Vrijwilligers die hun vrijwilligerswerk geheel intrinsiek gemotiveerd doen, krijgen opeens collega’s die hun waardevolle werk (in eerste instantie) als een opgelegd iets beschouwen. Ook lijkt het alsof mensen betaald krijgen voor hun vrijwilligerswerk, want zonder tegenprestatie minder uitkering. Vervolgens suggereert de staatssecretaris met haar opmerking dat vrijwilligerswerk ‘al een passend aanbod’ kan zijn, dat vrijwilligerswerk qua niveau onderdoet voor betaald werk. In de praktijk is dit geenszins het geval. Sterker nog, vaak is het vrijwilligerswerk de plek waar mensen hun talenten echt tot bloei kunnen laten komen.
Geen sancties
Ons advies, stel mensen gerust in staat om vrijwilligerswerk te doen, want het ís fantastisch! Stimuleer en beloon ze van harte (bijstandsgerechtigden onder de 27 worden nu gekort als ze een vrijwilligersvergoeding ontvangen!), maar stel geen sancties in het vooruitzicht als ze het niet willen of kunnen doen. Heb dan lef en bied alternatieven die wellicht financieel iets risicovoller zijn dan dat ‘goedkope’ vrijwilligerswerk, maar wel passen in de geest van de Participatiewet doordat het om ‘loonvormende’ (productie leverende) arbeid gaat. Lef is nodig, want volgens het SCP-rapport ‘blijkt wederom dat veel gemeenten beschut werk als een onaantrekkelijke voorziening zien omdat er volgens hen financiële risico’s kleven aan het structurele karakter ervan. [….] gemeenten zelf, die op termijn een structureel financieringsprobleem verwachten wanneer de tijdelijke bonus beschut werk komt te vervallen.’
Het kán anders
Voor zowel gemeenten, bijstandsgerechtigden, vrijwilligers als vrijwilligersorganisaties is de huidige Participatiewet nogal verstikkend, maar in tegenstelling tot bij het stikstofdebacle liggen we niet in een wurgklem door Europese wetgeving. We kúnnen het anders doen en iedereen lucht en kansen geven. Wil het kabinet aan de slag met vrijwilligerswerk als overheidsparticipatiemiddel, laat haar dan vooral investeren in het vrijwilligerswerk, zodat dat met een gerust hart ook mensen een plaats kan bieden die wel wat begeleiding kunnen gebruiken. Geef organisaties en toeleiders als vrijwilligerscentrales kennis en menskracht. Er zijn al zeven miljoen mensen actief in het vrijwilligerswerk; onder de juiste voorwaarden kunnen daar nog wel een paar bij. Genoeg te doen!
Marianne Besselink, voorzitter Vereniging NOV