De uitspraak van de rechtbank in Zutphen, 18 oktober 2019
Een stichting die de vrijwilligersovereenkomsten van 2 vrijwilligsters per direct heeft opgezegd, hoeft deze personen niet weer voor zich te laten werken. Dat oordeelt de rechtbank. Volgens de rechtbank heeft de stichting zorgvuldig gehandeld bij het opzeggen van de overeenkomsten. Door verstoorde onderlinge verhoudingen en het karakter van de vrijwilligersovereenkomst kan de stichting daartoe niet worden verplicht.

De stichting beëindigde de overeenkomsten van de vrijwilligsters, omdat zij zich niet aan het (nieuwe) beleid van de stichting hielden. Hierdoor was er sprake van een verstoorde relatie met de coördinatoren en andere vrijwilligers. De vrijwilligsters waren het hier niet mee eens en spanden daarom een rechtszaak aan. Ze eisten dat de opzegging ongedaan zou worden gemaakt en dat de stichting verplicht zou worden om hun weer aan het werk te laten.
Vorderingen afgewezen

De rechtbank wijst deze vorderingen af. De 2 vrijwilligsters beschikten niet over een arbeids- maar een vrijwilligersovereenkomst met de stichting. Dat betekent dat zij geen arbeidsrechtelijke bescherming hebben. De rechtbank oordeelt dat de opzegging door de stichting niet in strijd met de overeenkomst of wet is gedaan. De stichting heeft de vrijwilligsters meerdere keren duidelijk gemaakt dat zij – ondanks hun bezwaren daartegen – volgens het nieuwe beleid moesten werken. Dat hebben de vrijwilligsters niet gedaan. Daarom heeft de stichting de vrijwilligersovereenkomsten per direct kunnen beëindigen.

Commentaar
De rechtbank heeft zich in de uitspraak zowel gebaseerd op de verstoorde verhoudingen, als op het ontbreken van bescherming bij een vrijwilligersovereenkomst. Het zou goed zijn als organisaties intern een onafhankelijke klachtenprocedure hebben. Een zorgvuldige bejegening is van belang en biedt daarin bescherming, al kan ook dan een uitspraak een afwijzing zijn van de klacht.

De rechter oordeelde deze dat de stichting het recht had de overeenkomst met de twee vrouwen te beëindigen. Zie ook https://www.gelderlander.nl/ede/weggestuurde-vrijwilligsters-toon-hermanshuis-in-ede-mogen-niet-terugkomen~ab498fe4/

Dit onderwerp blijft interessant en actueel, dat blijkt ook maar weer uit de al geplaatste reacties. In mijn hoedanigheid als arbeids- en sportrechtadvocaat adviseer ik regelmatig bedrijven, organisaties, clubs en verenigingen hoe met het onderwerp van de vrijwilliger om te gaan. Mijn advies is dan vrijwel altijd om een en ander vast te leggen in een beknopte vrijwilligersovereenkomst. Hierin kunnen partijen de tussen hen gemaakte afspraken vastleggen (bijvoorbeeld: op welke dagen/bij welke activiteiten wordt er vrijwilligerswerk verricht, wel of geen vrijwilligersvergoeding, het beëindigen van de vrijwilligersrelatie etc.) en kunnen verwachtingen van partijen worden gemanaged. Want niemand zit er natuurlijk op te wachten dat bijvoorbeeld een sportvereniging en een vrijwilliger tegenover elkaar bij de rechter komen te staan.

Zoals in eerdere reacties reeds is opgemerkt, kenmerkt vrijwilligerswerk zich door een "vrijwillig karakter". Het gaan juridiseren van dit onderwerp schrikt vrijwilligers mogelijk af ("ik doe dit op vrijwillige basis en heb geen zin in contracten en gezeur"), maar naar mijn mening ontkom je er in de huidige tijd niet aan om enkele basisafspraken schriftelijk vast te leggen. Juist om een procedure als in de onderhavige zaak zo veel als mogelijk te voorkomen!

Mooie en waardevolle reacties tot nu waaruit blijkt dat deze zaak niet direct zonneklaar een oplossing heeft. Volgens mij spelen er een aantal zaken. Waarbij er nu (korte termijn) een conflict/vraagstuk ligt en voor de toekomst (lange termijn) een vraagstuk hoe in dit soort situatie op te treden of te voorkomen.

Laat ik eerst naar de lange termijn kijken:
(1) Er is een vervagende grens tussen betaald (ziekenhuis) en vrijwillig werk (gastvrouw/heer in die organisatie). De vraag is of dat wenselijk is. Is er sprake van verdringing van arbeid? Alleen met zeer duidelijke voorwaarden over en weer is vrijwillig werk mogelijk. Daar zouden vrijwilligers en organisaties zich altijd zeer bewust van moeten zijn. Heldere verwachtingen over en weer. Waarbij het op voor hand duidelijk is wie waar over besluiten neemt. Dit argument is slechts een bestuurlijk onderwerp. Wat ik veel belangrijker acht is het volgende:

(2) De kern van vrijwilligerswerk is voor mij altijd het vrije, het onverplichte en het maatschappelijk goed doen. Niet geld, contracten of organisatiedoelen.
Als je in gesprekken, evaluaties of conflicten terugkeert naar die waarden dan is het altijd duidelijk wat je te doen staat als organisatie en vrijwilliger. Met dit gegeven ga ik kijken naar de korte termijn.

Het conflict
Ik hoop ten zeerste dat ieder van de partijen zich achter zijn oren krapt en verstandig handelt. Ik zou zeggen: 'ga in gesprek'. En helaas voor de vrijwilliger: 'een vrijwillige baan kun je niet afdwingen'. Als je niet tot een wederzijds vergelijk komt dan zou ik als vrijwilliger het weten: 'daar wil ik mijn vrije tijd, mij wil tot goed doen', niet investeren'. Als vrijwilliger zou ik altijd voor mijn eigen autonomie gaan. Mijn adagium: 'Graag of in het geheel niet'.

Ik gun beide partijen veel wijsheid.

Dat deze dames hun ontslag aanvechten is fascinerend. Ik ben geen jurist of expert op het gebied van arbeidsrecht en weet niets over de details van deze case maar kijk puur vanuit het idee van vrijwilligersmanagement om wat (theoretische) overwegingen te formuleren.

1. Als een organisatie in haar HRM beleid vrijwilligers en (eventuele) beroepskrachten beschrijft als essentieel verschillende vormen van medewerkers, gelden voor vrijwilligers essentieel andere spelregels dan voor beroepskrachten. Dan wordt onderkend dat vrijwilligers autonome burgers zijn die zich vrij tegenover de organisatie mogen gedragen en die dus bijvoorbeeld hun kritiek gewoon mogen uiten, omdat iedereen nu eenmaal kritiek mag uiten. Als de organisatie niet blij is met de kritiek moet daar volwassen op gereageerd worden. Dat wil zeggen: bij laster naar de rechter en anders gewoon als volwassen er open mee omgaan. Ontslag (‘ik wil nooit meer met je praten’) is dan een maatregel van kleuterniveau. Dat lijkt mij niet passen bij een professionele organisatie. En omdat vrijwilligers hier autonoom zijn en ontslag dus vreemd is, is ontslagbescherming overbodig. Evenzo is er geen klokkenluiders regeling noodzakelijk, want klokken-luiden is een essentieel mensenrecht van burgers.

2. Als een organisatie in haar HRM beleid vrijwilligers en beroepskrachten beschrijft als essentieel dezelfde vormen van medewerkers waarbij alleen het type beloning verschillend is, dan gelden voor vrijwilligers essentieel dezelfde spelregels dan voor beroepskrachten. Dan wordt onderkend dat vrijwilligers zich onderworpen hebben aan spelregels van de organisatie waar een beloning tegenover staat. Voor vrijwilligers geen geld, maar bijvoorbeeld het recht om bij deze organisatie mensen te mogen helpen. Dan zijn vrijwilligers dus medewerkers die zich niet vrij tegenover de organisatie mogen gedragen en die daarom bijvoorbeeld hun kritiek moeten uiten conform gemaakte afspraken. Dan zijn vrijwilligers een afgeleide van beroepskrachten, waarvan de beloning afgenomen kan worden als de organisatie dat juist lijkt. Dat heet ontslag, maar dan verdienen ook vrijwilligers net zoals beroepskrachten ontslagbescherming om tegen de willekeur beschermd te worden. Dan is er ook een noodzaak voor een bescherming voor vrijwilliger-klokkenluiders.

Tja, ik adviseer vrijwilligers eigenlijk altijd om in optie 1 te blijven en bijvoorbeeld niet akkoord te gaan met een vrijwilligersraad conform een OR. Dat is inleveren van autonomie en vragen om issues. Ik adviseer organisaties altijd om fundamenteel onderscheid te maken tussen vrijwilligers en beroepskrachten (en mantelzorgers). Vooral omdat daarmee deze verschillende vormen van medewerkers beter tot hun recht komen en iedere vorm haar unieke waarde kan maken.

Eigenlijk maakt het niet uit dat het om vrijwilligers gaat, want er is sprake van een arbeidsrelatie. Weliswaar in een andere vorm dan bij betaalde arbeid, maar tóch. Er is dus sprake van een relatie tussen werkgever en werknemer.
Goed werkgeverschap houdt in dat iedereen correct met elkaar omgaat. Naar mijn mening kan een vrijwilliger zijn werkgever er altijd op aanspreken wanneer die zich niet houdt aan de beginselen van goed werkgeverschap.
Daarvan lijkt in dit geval sprake te zijn, al kan ik de kwestie inhoudelijk niet correct beoordelen bij gebrek aan voldoende informatie. En ja, het is misschien uniek dat beide personen via de rechter hun vrijwilligersbaan terugeisen, maar in de context van het voorgaande is het voor mij een verklaarbare stap.
Dat een rechterlijke uitspraak vervolgens consequenties kan hebben voor alle organisaties die met vrijwilligers werken valt volgens mij wel mee: het gaat immers om correct gedrag binnen een arbeidsrelatie. Die moet er ten allen tijde zijn.

Wij kennen in Nederland geen wet waaraan afspraken die in het vrijwilligerswerk worden gemaakt getoetst kunnen worden. Ik kan geen argumenten bedenken, waarom vrijwilligerswerk - zoals in België het geval is - in de wet geregeld zou moeten worden.
De vrijwilligsters die in de Volkskrant aan het woord komen hebben een conflict met de organisatie waarvoor ze werken. Waar gewerkt wordt, kan verschil van mening ontstaan over de uitvoering van dat werk. Een verschil van mening stelt een vrijwilliger aan de orde in een gesprek met haar of zijn leidinggevende. Daarin zal doorgaans teruggegrepen worden op de afspraken die destijds tussen de vrijwilliger en de organisatie zijn gemaakt en op het vrijwilligersbeleid van de organisatie. Komen vrijwilliger en leidinggevende er samen niet uit en manifesteert zich een conflict, dan is het prettig wanneer het vrijwilligersbeleid voorziet in een procedure om een conflict te beslechten. Bijvoorbeeld de instelling van een commissie waarin een vertegenwoordiger van de vrijwilliger en van de organisatie, onder leiding van een onafhankelijk voorzitter tot een besluit komen. Daar hoeft geen rechter aan te pas te komen. Een organisatie voorkomt conflicten op de werkvloer door het doel van activiteiten en de bijdrage van vrijwilligers helder te omschrijven en vrijwilligers te informeren over beleidsveranderingen en hen de gelegenheid bieden om daar vragen over te stellen en hun mening te geven. Voorkomen is beter dan genezen en voorkomt een zodanige escalatie dat één van de partij besluit om naar de rechter te stappen. Waar zou het in Ede misgegaan zijn?

Ik heb het artikel met belangstelling gelezen, want wat gaat deze uitspraak van de rechter betekenen voor het vrijwilligerswerk in Nederland. We willen graag minder regelgeving hebben als het gaat om vrijwilligerswerk, en meer gewoon gezond verstand. Dit zorgt ervoor als de uitspraak positief zal zijn voor de twee vrijwilligsters dat er weer meer regels bij gaan komen. Dan moet inderdaad de overeenkomst ook rechtsgeldig worden. Alhoewel er al eerder in een andere situatie een uitspraak is geweest dat de vrijwilliger ook valt onder het arbeidsrecht. En dan is in deze situatie niet goed gehandeld. Toch gebeuren dit soort onhandigheden en moet je als coördinator regelmatig door het stof omdat ook collega's soms een misser maken. Ik ben heel nieuwsgierig naar de uitspraak.

Nee, ik vind het geen goede zaak dat de dames naar de rechter stappen om hun (vrijwilligers)werk terug te eisen. Ik denk dat daar een heel fout signaal van uit zal gaan naar andere organisaties die met vrijwilligers werken, het kan drempels opwerpen om mensen aan te trekken c.q. een overeenkomst te geven. En dat terwijl veel organisaties dringend - en steeds dringender - om vrijwilligers verlegen zitten.

Waarschijnlijk is er meer aan de hand dat in dit krantenartikel belicht wordt, duidelijk is dat er sprake is van flink verstoorde relaties tussen de dames en het management van het ziekenhuis resp. Toon Hermans Huis. Dat los je met een rechtszaak niet op. Een informeel mediation traject zou hier evt. passender geweest zijn. Mij lijkt dat er te veel ego meespeelt, wat verbloemd wordt door te proberen de emoties van de lezers te bespelen. D.w.z. argumenten wat het voor de patiënten, andere vrijwilligers, hun eigen kleinkinderen etc. betekent dat de leiding van het ziekenhuis hen buiten heeft gezet. Wat de dames overduidelijk het meeste krenkt is wat het voor henzelf betekent.
Als buitenstaander kun je niet beoordelen of er fatsoenlijk gecommuniceerd is, of verschil van opvattingen over taakvervulling tijdig en zorgvuldig besproken zijn. Dat is wat je als vrijwilliger inderdaad mag verwachten, temeer omdat je onbezoldigd bent en dan speelt de waardering voor iemands inzet extra mee. Behalve uit altruïstische motieven komen mensen ook juist daarvoor vrijwilligerswerk doen.

Ik denk dat deze kwestie een van de gevoelige dilemma's uit het werken met vrijwilligers blootlegt: een dilemma dat elke vrijwilligerscoördinator zal herkennen. Ik wel tenminste; het is vaak balanceren op het slappe koord en vraagt regelmatig communicatieve vaardigheden voor gevorderden. Dat valt niet altijd mee, degenen die vrijwilligers mogen aannemen, begeleiden en coördineren zijn tenslotte ook maar mensen.
En last but not least: ik vind niet dat de dames hun vorige 'werkgever' een dienst bewijzen door met deze kwestie naar de krant te stappen. Dat alleen al doet vermoeden dat er sprake is van een serieus arbeidsconflict.

Als de eis toegewezen wordt impliceert dit onder andere dat vrijwilligers op tal van terreinen dezelfde arbeidsrechtelijke status hebben (met alle voor- en nadelen aandien) als 'contractwerkers' (werknemers). Dat is tot nu toe niet het geval. Vrijwilligers vallen in een andere categorie van werknemers. Met name in de zorg is dat niet altijd helder te zien. Beroepskrachten in de zorg hebben een formele BIG-status waardoor zij meer en andere handelingen mogen verrichten dan vrijwilligers. Interessant wordt het als een BIG geregistreerde beroepskracht vrijwilligerswerk doet. Daar ontstaat een grijs gebied.
Het is de vraag of vrijwilligers wel een 'beroepskrachtenstatus' moeten willen. Ik ben na mijn pensionering blij af te zijn van de talloze (noodzakelijke en/of zinloze) verplichtingen die ik als werknemer had. Ik kan nu als vrijwilliger de leuke dingen van mijn vak blijven doen en de vervelende zaken aan de beroepskrachten overlaten.
De vraag of een vrijwilligersovereenkomst enige rechtsgeldigheid heeft is niet met ja of nee te beantwoorden. Het is een eenvoudige afspraak tussen een organisatie en een individu. Een aan afspraak brengt wederzijdse verplichtingen met zich mee.
Het zou goed zijn als de NOV een 'standaard' en juridisch goed onderbouwde vrijwilligersovereenkomst zou aanbieden an de leden. Er zijn nog teveel kleine clubs die zelf iets in elkaar draaien of van internet overschrijven. Dat kan een stuk beter en daar kan ('Het Servicebureau' van de) NOV een uitstekende rol in spelen.
Met een verkenning van de grenzen tussen vrijwilligers en beroepskrachten hebben een aantal betrokkenen zich in het verleden in NOV verband beziggehouden. Wellicht om hun gedachten nieuw leven in te blazen naar aanleiding van de uitstraal op 18 oktober.